نشست تخصصی «فرهنگ اربعین، مکتب شهید سلیمانی و طلیعه تمدن اسلامی»

ارائه کننده: دکتر سیدغلامرضا سعیدی رضوانی

موضوع پنل: جریان شناسی اربعین و مقاومت

جریان شناسی به مثابه یک مفهوم: جریان عبارت است از تشکل، جمعیت و گروه اجتماعی معینی که علاوه بر مبانی فکری، از نوعی رفتار ویژه اجتماعی برخوردار است. جریان دارای سه ویژگی و شاخصه اساسی است که عبارتند از:
۱. اجتماعی بودن و برخورداری از نوعی رفتار ویژه اجتماعی،
۲. دارا بودن تشکل و جمعیت،
۳. برخورداری از اندیشه مشخص و رفتار معین مرتبط با آن،
برای مثال جریان سیاسی :
۱- طیف گسترده* فکریُ* اعتقادی، سیاسی* ایدئولوژیک.
۲- چندین گروه، حزب، جناح و تشکل است .
۳- دارای اهداف و روش‌های مبارزه سیاسی که با هم دارای اشتراکاتی می‌باشند و در مواقع انتخابات و تحولات سیاسی مهم ممکن است موضع‌گیری کرده یا نامزد و یا نامزدهایی به مردم معرفی کنند.

انواع جریان های اجتماعی به مثابه یک مفهوم: به طور کلی جریان‌های‌های اجتماعی به چهار رویکرد مختلف تقسیم پذیرند:
۱. جریان‌های فکری؛ ۲. جریان‌های فرهنگی؛
۳. جریان‌های سیاسی؛ ۴. جریان‌های اقتصادی؛
جریان شناسی اربعین به مثابه یک جریان فرهنگی انقلابی ازدرون ؛
اربعین حسینی
اربعین حسینی، به چهلمین روز بعد از شهادت امام حسین فرزند امام علی ابن ابیطالب (علیهما السلام) نوه حضرت پیامبر اسلام (صلی الله علیه و آله) گفته می‌شود که در روز عاشورا (دهم محرم سال ۶۱ هـ . ق) در سرزمین کربلا (در کشور عراق فعلی) با یارانش که برای حق و عدالت و کرامت انسانی قیام نمودند و مظلومانه به شهادت رسیدند. اربعین از قدیم‌الایام در تقویم مذهبی شیعیان یکی از مقدس‌ترین و خاطره‌انگیزترین روزها در ایام سال ثبت و شناخته شده است.
عالم و دانشمند فرهیخته شیخ طوسی می‌نویسد: «روز ۲۰ صفر (اربعین) زمانی است که حرم (اهل‌بیت) امام حسین(ع) (کاروان اسرا) از شام به مدینه مراجعت نمودند و روزی است که جابر بن عبدالله انصاری صحابی رسول الله (ص) از مدینه به کربلا به قصد زیارت قبر امام حسین(ع) آمد. او نخستین کسی است که قبر امام حسین(ع) را زیارت نموده است.» آنگاه زیارت مخصوص اربعین را با سند از حضرت امام جعفر صادق(ع) نقل می‌کند،
تفاوت جریان شناسی اربعین با سایر جریان های فکری: براین اساس جریان شناسی اربعین بعنوان بررسی یک جریان فکری دربستر دین مبین اسلام و تفکر شیعی بطور خاص است که دارای اندیشه خاص در عرصه‌های هستی شناختی و انسان شناختی و معرفت شناختی است و به لحاظ اجتماعی دارای مرجعیت اجتماعی و اثر گذاری در جامعه است اما آنچه این جریان‌ را از یکدیگر متمایز می‌سازد، رویکرد و زمینه فعالیت و تأثیر گذاری آن‌است.
اربعین بعنوان یک جریان فکری در بستر توحیدی چه چیز نیست؟
براین اساس جریان شناسی اربعین بعنوان بررسی یک جریان فکری درپاردایم توحیدی معنا ‌‌‌پیدا می کند.برخلاف تمامی جریان های دیگر اجتماعی که در جهان امروز که غیر توحیدی هستند.وتوجه انسان را به امور بیرونی براساس یک نیاز ویا برای یک دستاورد هدایت می کند مثلا کسب ثروت وقدرت نیست. رهایی بخش است و انسان را از هر اسارتی رها می سازد. (هیچ چیز را نداری تا همه چیز را داشته باشی)
اربعین به مثابه کشف هویت طبیعی: در اربعین توجه به مسیر و مقصد احساس تعهد و باور نسبت به قیام سالار شهیدان وزنده نگه داشتن یاد امام حسین (ع) به منزله احیاگر دین اسلام به تقویت هویت دینی و فرهنگ حسینی و حماسی کمک شایانی می ­کند.
عاشورا و اربعین به مثابه رسانه بیداری فطرت انسانی: همایش و راهپیمایی بزرگ اربعین از جمله رویدادهای بزرگی است که همه ارزش ­های خبری مانند بزرگی، تازگی، مجاورت، دربرگیری، شگفتی و برخورد را با هم دارد. چنین ویژگی کم نظیری راهپیمایی اربعین را به موضوعی بسیار قابل توجه در جهان تبدیل کرده است .
اربعین عامل استمرار واقعه عاشورا در تاریخ بشر: اربعین نقش مهمی در تداوم واقعه عاشورا دارد و اگر نقش آفرینی پیغام آورانه حضرت زینب سلام­ا… علیها از عاشورا تا اربعین نبود شاید نهضت حضرت امام حسین علیه السلام تداوم تاریخی به این­گونه پیدا نمی ­کرد و حقایق واقعه کربلا به ما به صورت فعلی نمی­ رسید. اربعین یک رسانه برای انتشار پیام عاشورا بوده است.
اربعین کشف عظمت انسان توحیدی: در سطوح مختلف تحلیلی این رویداد بزرگ قابل بحث است. نخست از منظر فردی و ظهور دوباره کنش فرد در اجتماع بزرگ دینی، از منظر تجلی اقتدار و ظهور و حضور شیعیان و در سطح کلان رویدادی دینی و معنوی از مسلمانان و حتی غیر مسلمانان که گویای زنده بودن حیات معنوی و امید به تحقق تمدن نوین اسلامی با وجود تندبادهای معنویت گریزی و خدا ستیزی است.
حضور میلیون­ ها انسان در راهپیمایی اربعین اگرچه رفتاری جمعی در ابعادی میلیونی است اما افراد حاضر در این راهپیمایی در عین حضور در جمعیت، خلوتی با خدای خود و با خود و توجه و توسلی نیز با سالار شهیدان و مولای متقیان و دیگر پیشوایان و ائمه بزرگوار دارند. پیوند عاطفی و حماسی با سالار شهیدان در اسلامی شدن حیات انسان­ها نقشی اساسی دارد؛ چرا که اساسا فلسفه عاشورا احیای دین و زنده نگه داشتن دین محمدی (ص) است. چنین رفتاری که مالامال از معنویت و شور و احساس و حماسه است به بازیابی هویت دینی فرد و تقویت و انسجام آن کمک بسیاری می ­کند.
اربعین جریان تجلی همگانی انسان تزکیه یافته است: نهادینه شدن ایثار و از خودگذشتگی در شخصیت از دیگر ابعاد قابل توجه در راهپیمایی اربعین است. ایثارگری، از خود گذشتگی و مهمان نوازی و خدمت به زائران و محبان اهل بیت (ع) در دورانی که خودخواهی و بی­ توجهی به دیگران در حال گسترش است ارزش دوچندانی دارد. آشنایی با چنین رفتارهای مثبتی و تجربه آنها از نزدیک، باعث می­ شود این ویژگی­ ها در افراد نهادینه شود؛ همچنین افراد با سلیقه ها و فرهنگ ­های مختلف در کنار یکدیگر و قدم به قدم با هم برای رسیدن به مقصدی مشترک همکاری می­ کنند و این تفاوت­ها باعث نمی­ شود که به یکدیگر کمک نکنند.
درک متقابل اطرافیان و کمک به همنوع است. افرادی که با برنامه ریزی خودشان و پذیرفتن سختی­ ها و هزینه­ های مالی تصمیم می­ گیرند گروه هایی را برای حضور در پیاده روی اربعین تشکیل دهند، راهکارهای تعامل بیشتر با همنوع را در راه رسیدن به هدفی آرمانی تمرین می ­کنند که یادگیری این مهارت، بسیار ارزشمند است. احساس خود ارزشمندی و بزرگ شدن شخصیت از دیگر ثمرات این راهپیمایی بزرگ است. بالا بردن صبر، تحمل و شکیبایی سختی­ های مسیر، به ساخته شدن افراد کمک می کند.
عاشورا وجریان اربعین احیای بشریت است.