نشست تخصصی «اربعین، بانوان و تمدن اسلامی»

ارائه کننده: سرکار خانم قاسم

موضوع پنل: تعامل بانوان در پدیده اربعین و تمدن عظیم اسلامی

حقیقت پدیده ی عظیم اربعین و رابطه ی آن با تمدّن سازی اسلامی
جریان اربعین «در کشاکش نور و ظلمت در صحنه دنیا، نور خود را به رخ می کشد، به سمت سرزمین بهشت خود را عیان تر می سازد و اینچنین بر سبیل خداوند و وعده های قطعی و تخلف ناپذیر، به سمت بهشت حرکت می کند؛ می رود و می برد، می سازد و می کشاند. در این کلان فضای معرفتی مشاهده می‌کنیم که در سالهای اخیر، جریان اربعین به شکلی گسترده، با مکانیسم جریان نور و نفحه الهی، تألیف قلوب موحّدان و مؤمنان در فضایی واحد نشانه رفته است. به نظر می رسد که این جریان، پاسخی از جانب خدای متعال به عطش جامعه توحیدی است و این پاسخ می تواند در مسیر تمدن سازی و امت سازی، اندیشه ها و صفات را اصلاح کند و آدمیان را گام به گام به سوی سرزمین حضرت حجّت “عج” حرکت دهد.»
راه‌پیمایی اربعین، وسیله ای برای تحقّق تمدّن عظیم اسلامی است چنانچه «اگر ظرفیّتهای کشورهای اسلامی بر روی هم مجتمع بشود، آن وقت امّت اسلامی نشان خواهد داد که عزّت الهی یعنی چه؛ تمدّن عظیم اسلامی را به جوامع عالَم نشان خواهند داد؛ باید هدف ما این باشد و این راه‌پیمایی اربعین می تواند یک وسیله‌ی گویایی برای تحقّق این هدف باشد.»
همچنین رهبر معظّم انقلاب در بیانیه مهم گام دوم انقلاب، به ورود انقلاب اسلامی ایران به دومین مرحله‌‌ خودسازی، جامعه‌پردازی و تمدن‌سازی اشاره و بر لزوم نزدیک کردن انقلاب به آرمان بزرگش یعنی ایجاد تمدّن نوین اسلامی تأکید می‌کنند و می فرمایند که هدف نهایی انقلاب اسلامی رسیدن به تمدن اسلامی در زنجیره ای منطقی و مستمر است که بر چهار رکن دین، عقلانیت، علم و اخلاق بنا شده است و برای تحقّق آن بایستی پنج مرحله ی انقلاب اسلامی، نظام اسلامی، دولت اسلامی، جامعه اسلامی و تمدن اسلامی در مسیر تمدن سازی پشت سر گذاشته شوند.
برای رسیدن به جامعه ای که رویکرد تمدنی داشته باشد و در مسیر تمدن نوین اسلامی گام بردارد توجه کردن به امت های گوناگونی که در طول دوران خلقت وجود داشته و در قرآن ذکر شده است لازم و ضروری است.
مطابق آیات نورانی قرآن که بررسی می شود، بشر دوران های مختلفی را از ابتدای خلقت تا قیامت پشت سر می گذارد که قرآن کریم در هر یک از این دوران ها از امّت ها ی مختلفی نام می برد که این امّت هاعبارتند از:
امّت واحده ی اوّل که مردمانِ قبل از دوران انبیاء بوده اند.(یونس/19)
و امّا در دوران انبیاء از امّت قانت یعنی وجود مبارک حضرت ابراهیم علیه السّلام(نحل/120)؛ امّت واحده ی دوم یعنی رسولان به دلیل هدف و برنامه ی واحد(انبیاء/92 و مؤمنون/52)؛ امّت هادی به حق یعنی امّت هدایتگر به حق و عدالت ورز بر اساس حق که در تمامی دوران ها قابل جریان است(اعراف/159 و 181)؛ امّت صالح یعنی امّت هادی به حق که بر اساس حق عدالت می ورزد(اعراف/168) یاد می کند.
پس از دوران انبیاء در دوران صدر اسلام نیز از امّت های مختلفی با عنوان امّت مسلمه در سوره ی بقره آیه ی 128؛ امّت مقتصده در سوره ی مائده آیه ی 66 و امّت قائمه در سوره ی آل عمران آیه ی 114 صحبت به میان می آورد که هر یک ویژگی ها و شاخصه ها ی خود را دارا می باشند.
پس از دوران صدر اسلام، دوران غیبت مطرح بوده و در ادامه به دوران مهدویت و نهایتاً قیامت اشاره می کند. در دوران مهدویت از امّت هایی با نام های امّت وسط(بقره/143)، امّت معدوده(هود/8) و امّت واحده ی سوم(مائده/48) پرده برمی دارد. لازم به ذکر است که در تمام دوران ها امّتی با عنوان امّت داعی به خیر(آل عمران/104) همواره مطرح بوده اند که دعوت کننده به خیر و آمر به معروف و ناهی از منکر می باشند و در قرآن کریم با عنوان خیرُ اُمّۀٍ(آل عمران/104) یعنی بهترین امّت یاد شده اند.
و امّا آنچه باید بدان اشاره کرد این که از میان امّت های دوران مهدویت یعنی امّت وسط، امّت معدوده و امّت واحده ی سوم، آن امّتی که محلّ بحث ما می باشد امّت وسط یعنی امّتی است که بر صراط مستقیم قرار دارد، شاهد مردم هستند و رسول شاهد آن هاست که زیر ساخت چنین امّتی امّت مسلمه یعنی امّتی تسلیم در تمامی حوزه های زندگی در ذریّه ی نبیّ مکرم اسلام می باشند و این امر همان استجابت دعای حضرت ابراهیم علی نبیّنا و آله و علیه السّلام است.
بنا براین برای حرکت کردن به سوی جامعه ای با رویکرد تمدنی باید آیه مبارکه «و کذلک جَعلناکم اُمّه وَسَطا…» را دنبال کرد. این آیه شریفه نشان می دهد که اگر امت با حکومت صالح و حاکمیت الهی همراه شود، امّتی معتدل شکل خواهد گرفت که می تواند گواه و شاهدی برای امت های دیگر باشد و امت های دیگر از او الگوبرداری کنند.در چنین صورتی می توانیم جامعه ای با رویکرد تمدنی داشته باشیم تا این جامعه بتواند ضمن پاسخ گویی به نیازهای فطری خود، در فضای تمدنی نیز حرف های مهمی برای گفتن داشته باشد.

اربعین و انقلاب اسلامی
پدیده مهم انقلاب اسلامی برخاسته از نهضت اباعبدالله الحسین‌(ع) و استقامت اربعینی می باشد و اهمیت این پدیده تا آن جاست که ادبیات انقلاب اسلامی در جمهوری اسلامی محدود نماند و به همه دنیا گسترش یافت.
شاهد مثال این ارتباط تنگاتنگ پیام امام خمینی(ره) در رابطه با تأثیر اربعین سال ۵۷ در پیروزی انقلاب اسلامی است که فرموده اند: امسال اربعین امام امت (امام حسین علیه السّلام) در خلال اربعین‌های پیروان و شیعیان آن بزرگمرد اسلام واقع شده و گویی خون شهیدان ما امتداد خون پاك شهیدان كربلاست، و اربعین اخیر برادران ما بازتاب اربعین آن دلاوران می ‏باشد؛ خون طاهر آنان به حكومت طاغوتی یزید خاتمه داد، و خون پاك اینان سلطنت طاغوتی را به هم پیچید.

تأثیر جریان اربعین بر خانواده و به تبع آن بانوان به عنوان پرورش دهندگان نسل ها
در سال های اخیر از آثار و برکات جریان اربعین بر سبک زندگی مومنان نمی توان چشم ‌پوشی کرد و «اهمیت حضور هریک از اعضای خانواده در این واقعۀ بزرگ را می‌توان این گونه تبیین کرد: مهم‌ترین جایگاه اجتماعی شدن برای افراد و در واقع یادگیری فرهنگ و آداب و رسوم و خصوصاً ارزش‌ها، خانواده است؛ به علاوه خانواده اولین نقطۀ جمعی است که هر فرد در فرایند اجتماعی شدن می‌تواند در آن توانایی‌ها و استعداد‌های خویش را بروز دهد، لذا حضور فرد در هر جریانی از این دست پس از تحت تأثیر قرار دادن خود شخص، باعث تأثیر بر خانوادۀ فرد نیز می‌گردد.
خانواده به عنوان مهم‌ترین رکن اجتماع در صورتی که بتواند این مسئله را در خود تثبیت کرده، نهادینه سازد و به نسل بعد انتقال دهد، در واقع جامعه را تحت تأثیر خود قرار داده است. آنچه باعث تغییر در سطوح کلان اجتماع می‌شود حرکت خرده فرهنگ‌ها به سمت انتقال مفاهیمی واحد است، یعنی زمانی یک جامعه به طور صحیح در مسیر پیشرفت (بر مبنای اسلامی) قرار می‌گیرد که اجزاء آن بتوانند درک صحیحی از ارزش‌های موجود در آن جامعه داشته باشند.
هنگامی که فرد به عنوان یکی از اعضاء تشکیل دهنده خانواده بتواند ارزش‌های فرهنگی و دینی را قبل از ورود به اجتماعات بزرگ‌تر، در خانواده درونی سازی کند، احتمال بیشتری دارد که بتواند خود را از گزند افکار و جریان‌های ناصحیح حفظ کند و در واقع فردی مؤثر برای اجتماع واقع شود.»
از آنجا که زنان نقش مربی را در خانواده بر عهده دارند، تفکرشان بر تفکر مردان جامعه نیز مؤثر است و بدین ترتیب اصلاح زنان به اصلاح مردان و در نتیجه اصلاح جامعه منجر می‌شود: «اگر در کشوری زنان آن کشور بتوانند به این صفا، معنویت، رُقاء و تعالی فکری برسند، هیچ مشکلی در آن مملکت باقی نمی‌ماند، یعنی زن به طور محسوسی در مرد، تأثیر دارد. هم بر روی شوهرش، هم بر روی فرزندانش تأثیرات تعیین‌کننده‌ای می‌تواند بگذارد و لذا در واقع اصلاح جامعه با اصلاح زنان است ».

نقش بانوان در تحوّلات اجتماعی، انقلاب ها و در ادامه، تقویت جریان عظیم اربعین
نقش زنان در تحولات اجتماعی، در انقلاب ها، در همین حرکت بیداری عظیم اسلامی چنان است که «اگر زنان در حرکت اجتماعی یک ملتی حضور نداشته باشند، آن حرکت به جایی نخواهد رسید، موفق نخواهد شد. اگر زنان در یک حرکت حضور پیدا بکنند، یک حضور جدی و آگاهانه و از روی بصیرت، آن حرکت به طور مضاعف پیشرفت خواهد کرد. در این حرکت عظیمِ بیداری اسلامی، نقش زنان، یک نقش بی بدیل است و باید ادامه پیدا کند. زنان هستند که همسران خود را و فرزندان خود را برای حضور در خطرناکترین میدان‌ها و جبهه‌ها آماده می کنند و تشجیع می کنند. ما در دوران مبارزه با طاغوت در ایران و همچنین بعد از پیروزی انقلاب تا امروز، برجستگی نقش زنان را به طور واضح و ملموس مشاهده کردیم و دیدیم. اگر در جنگی که هشت سال بر ما تحمیل شد، زنان ما، بانوان کشور ما در میدان جنگ، در عرصه‌ی عظیم ملی حضور نمی داشتند، ما در این آزمایش دشوار و پر محنت پیروز نمی شدیم. زن ها، ما را پیروز کردند، مادران شهدا، همسران شهدا، همسران جانبازان، همسران اسرا و آزادگان ما؛ مادران این ها با صبر خود یک فضایی را در یک منطقه‌ی محدودی به وجود آوردند، که آن فضا جوان ها را، مردان را، به حضور مصممانه تشویق می کرد؛ و این در سراسر کشور گسترده شد و گسترده بود. نتیجه این شد که فضای کشور ما یکسره فضای مجاهدت شد، فضای فداکاری و گذشت شد؛ گذشت از جان و پیروز شدیم. امروز در دنیای اسلام هم همین است؛ در تونس، در مصر، در لیبی، در بحرین، در یمن، در هر نقطه‌ی دیگر. اگر زن ها در صفوف مقدم حضور خودشان را تقویت کنند و ادامه بدهند، پیروزی ها یکی پس از دیگری نصیب آنها خواهد شد. در این هیچ تردیدی نیست.»
قابل ذکر است که درباره حضور زنان در میدان های جهاد می توان به فرمایش رهبر انقلاب نظر کرد، ایشان با توجه به حدیث «مَن اَصبَحَ لا یَهتَمُّ بِاُمورِ المُسلمینَ فَلَیسَ بِمُسلِمٍ» و عدم اختصاص آن به جنس مذکر، اهتمام به امور مسلمانان، جامعه اسلامی و مسائل جهانی را وظیفه انسانی همه افراد اعم از زن و مرد می دانند. از این رو حضور زن را در تمام عرصه‌های اجتماعی و حتی در میدان‌های جهاد خالی از اشکال می‌دانند: «زنانی که بتوانند و مایل باشند می‌توانند در میدان‌های جهاد نیز حضور پیدا کنند».
از نمونه های بارز نقش آفرینی زنان را می توان به نقش بانوان در پیروزیِ طلیعه‌های اربعین یعنی انقلاب اسلامی و دفاع مقدّس اشاره کرد. چنانچه امام خمینی ( رحمه الله علیه)در این زمینه فرموده اند : در پیروزی انقلاب اسلامی نیز زنان قدم راسخی برداشتند و کمك بزرگی به ملت کردند. وقتی آنها به خیابانها و کوچه ها ریختند و فریاد زدند، مردها را تشجیع کردند و قدرت آنها را چند برابر کردند. در واقع وقتی زنان در میدان‌ها حاضر شدند، به واسطه حضور آنها قوت مردها اگر کم بود زیاد و اگر زیاد بود دو چندان شد، بنابراین نقش زنان بالاتر بود زیرا هم خودشان فعالیت کردند و هم مردها را به فعالیت کشاندند. بانوانی که در دوران دفاع مقدس به همراهی کردن و پشتیبانی کردن از لشکر و قوای مسلّح اشتغال داشتند، در واقع کاری کردند که به دنبال آن، توقع اینکه مقامی داشته باشند یا پستی را اشغال کنند یا چیزی از مردم خواهش کنند نبود، بلکه سربازان گمنامی بودند که در جبهه ها مشغول به جهاد شدند… ما باید قدر این نعمت را بدانیم و از این زنان، اخلاق اسلامی، ایمان و توجّه به خدا را یاد بگیریم؛ من ارزشی برای آنها در دل احساس می کنم که برای کسی دیگر نمی توانم این طور ارزش قائل بشوم.