«جمع بندی علمی هشتمین کنگره بین المللی اربعین»

۱. محور “اربعین از آرمان تا واقعیت”:

حاصل پژوهش ها و تاملات عالمانه اندیشمندان علوم اجتماعی و تاریخ تمدن، در قالب ۶ مقاله و سخنرانی در این محور عرضه شد.
دکتر غلامرضا صدیق اورعی با تاکید بر کارکرد وحدت بخش پیاده روی اربعین، اجتماع ایمانی را موجب اتحاد عقیدتی جوامع دانست و باتوجه به محوریت اولیاء الله در ایجاد امت واحده گفت: اگر اجتماعی بر اساس همفکری به وجود آید و اتصال آنها به واسطه ایمان به خداوند و پیامبر و معصومان و حب به آنها باشد، امت توحیدی تحقق می یابد و شرط بقای آن، عشق و علاقه و اطاعت از عنصر مرکزی امام است.
دکتر علی یوسفی در باره پیاد ه روی اربعین، به عنوان فرصت تعلیق و بازشناسی زندگی روزمره سخن گفت. ایشان با اشاره به این که زائران کربلا در ضمن پیاده روی اربعین، تجربه ای متفاوت از زیست روزمره دارند که واجد سختی ها، مشکلات، ارتباطات و تعاملات متفاوت است، این نوع ترک عادات روزمره را فرصتی برای تامل و بازاندیشی دانست. دکتر یوسفی افزود: فرصت ترک عادت ها، انسان ها را متوجه ابعاد پنهانی و کنه واقعیت ها می کند. این فرصت تعلیق و بازاندیشی، از یکسو مربوط به عادات زندگی روزمره است، از سوی دیگر جنبه خودارزیابی و خود ادراکی نسبت به کلیشه ها و پیشداوری های قوم مدارانه و تعدیل آنها دارد ،و از سویی دیگر فرصتی ارزشمند برای بازخوانی و بازاندیشی واقعه کربلا و واقعیت رخداد اربعین است.
دکتر علی الهی خراسانی نیز مناسک اربعین را به‌مثابه فضای عمومی و امن، برای گفت‌وگو و فهم دیگر آحاد بشر دانست و تاکید کرد مسئولان امر تمهیدات مناسب‌سازیِ این تجربه را در مسیر پیاده‌روی ایجاد نمایند؛ و راهبردها و برنامه‌هایی اتخاذ گردد تا تجربه مفاهمه همگانی در مناسک اربعین، در جوامع نیز امتداد و استمرار پیدا کند تا بدین ترتیب حرکت تمدنی تسهیل گردد.
دکتر علی باغستانی در مقاله ای با عنوان “پیاده روی اربعین از فرهنگ تا تمدن فرصت ها وچالش ها”، به ماهیت پژوهی «پدیده پیاده روی اربعین» از منظر فرهنگی و تمدنی پرداخت. ایشان با تاکید بر فرهنگی بودن این پدیده، فرآیند تحول آن به یک رفتار تمدنی را در گروی تبیین فرصت ها وچالش هایی پیشاروی آن دانست و پیشنهادهایی را برای برون رفت از چالش ها ارائه کرد.
دکتر محمدرضا قائمی نیک در مقاله خود با عنوان: “افق‌گشایی پیاده‌روی اربعین برای علوم اجتماعی” با اشاره به سبقۀ بسیار طولانی مراسم اربعین، و اینکه با حضور گستردۀ مردمی اخیر، پیاده روی اربعین تبدیل به یک «پدیدۀ جمعی» شده است، با تاکید بر این که زیارت، معطوف به امام معصوم (ع) و کاملاً متعین در اشخاص خاص است که می تواند هدایتگر ما در عصر غیبت نسبت به گمراهی‌ها و حیرت‌های زمانه باشد، یادآور شد که مداخلات سیاسی «ناسازگار» با تفکر اربعینی و تلقی نادرست از جایگاه رفیع این مراسم، می‌تواند ظرفیت‌های موجود در این پیاده‌روی و زیارت را تخریب کند و ظرفیت معنابخش آن‌را زایل سازد.

۲. محور “فرهنگ اربعین و مکتب شهید سلیمانی، طلیعه تمدن نوین اسلامی”:

فعالیت های این محور، از جمله شش نشست تخصصی با عنوان همایش های از غدیر تا اربعین، به صورت هفتگی برگزار شد.
اساتید این محور، نقش فرهنگ اربعین و مکتب شهید سلیمانی را در زمینه سازی تمدن نوین اسلامی از ابعاد مختلف مطرح و تبیین کردند.
در دور اول گفتگو آقای مهندس حسن پرسا با الهام از زیارت اربعین فرایندها و تصمیم های الهی را تبیین کرده و با ارائه مصادیق رفتاری حاج قاسم، مکتب شهید سلیمانی را تقریر اخیر آموزه های اربعین معرفی کردند. حجت الاسلام ایمان کاظمی مقدم نگاه تمدنی به اربعین را تشریح کردند. دکتر سیدمحسن اصغری نکاح ابعاد روان شناختی اربعین و مقاومت را تشریح کردند و دکتر محمود سعیدی رضوانی با ارائه پژوهشی کیفی، تجربه زیسته حسینی به تبیین نگاه تربیتی به اربعین پرداختند. دکتر غلامرضا حسنی بصورت مجازی جریان شناسی اربعین و جهانی شدن مقاومت را ارائه کردند.
در بخش دوم نشست، آقایان دکتر طباطبائیان و دکتر بنای رضوی درباره ضرورت پرداختن دقیق تر به موضوع مکتب شهید سلیمانی سخن گفتند و سپس سردار رونده و دکتر رستمی خاطراتی درس آموز از سردار حاج قاسم سلیمانی را بیان کردند.
در بخش سوم، هریک از اساتید به تکمیل موضوع تخصصی خود و هم‌افزایی مطالب دیگر سخنرانها پرداختند.
به علاوه دکتر حسین افخمی روحانی در باره «مکتب مدیریتی حاج قاسم تقریر اخیر مدیریت اسلامی» ارائه مقاله داشتند و استاد اصغر طاهر زاده به صورت مجازی به موضوع «انسان آینده و هویت اربعینی او» پرداختند.
آقای دکتر قائمی، مدیر محور “فرهنگ اربعین و مکتب شهید سلیمانی”، با بیان رویکرد فرایندی و فراگیر جبهه مقاومت دانشگاهیان، از همه برای تبیین و ترویج فرهنگ شهید سلیمانی در برگزاری نشستهای پژوهشی و حضور میدانی دعوت به همکاری کردند و ابراز امیدواری داشتند که بطور سالانه نتایج این فعالیتها در کنگره بین المللی بزرگداشت شهید سلیمانی و نیز کنگره بین المللی اربعین ارائه گردد.

2.محور “معرفت اربعینی، نقشه راه از خودسازی تا امت سازی”:
به فضل الهی مجموعه برنامه های محور «معرفت اربعینی؛ نقشه راه از خودسازی تا امت سازی» با برگزاری شِش پیش نشست، پیش از کنگره و ارائه چهار عنوان سخنرانی همراه با چکیده مبسوط مقالات، در روز دوم همایش به انجام رسید.
در نخستین سخنرانی با عنوان «معرفت اربعینی، رویکردها و روش ها» آقای حسن پُرسا به تبیین اصول و فرایندهایی پرداخت که مبتنی بر ساختار وجودی انسان و همگونی آن با قرآن و عترت، بهره مندی انسان را از معارف اربعینی سبب می شود. در این زمینه، به «تفکر» به عنوان فرایند کشف حقیقت، «قرائت» به عنوان اساس معرفت شناسی عبد، «نیاز و اضطرار» به عنوان مقدمه فعال شدن تفکر و قرائت و بالأخره «زیارت اربعین» به عنوان قلمی که حقایق را بر لوح سرنوشت فرد و امت می نگارد، پرداخته شد. تأکید بر مؤلفه های اربعین، ازجمله «زیارت»، «عاقبت گرایی»، «ادب محوری»، «منطق نور و نظام مراتب آن»، «صراط آفرینی» و «احیاء و اقامه سرزمینی»، تفصیل دهنده اصول مذکور در معرفت اربعینی بود.
در دومین ارائه، حجة الاسلام آقای غفوری نژاد بحث خود را با عنوان «سندشناسی و مضمون شناسی زیارت اربعین» مطرح نمود و ضمن بررسی سندی متن زیارت نامه اربعین و تأیید صحت و اعتبار آن، به تشریح مضامین زیارت اربعین شامل شیوه تخاطب در سیاق های مختلف و نیز تحلیل واژگانی پرداختند.
در ارائه بعدی، حجة الاسلام رضایی اصفهانی، ضمن معرفی سه نوع جهاد در قرآن کریم شامل «جهاد اصغر، جهاد اکبر و جهاد کبیر»، ابعاد جهاد کبیر را در قالب «جهاد فرهنگی و علمی»، به ویژه در مقطع گام دوم انقلاب مورد بررسی و تحلیل قرار دادند.
و در ارائه آخر، حجة الاسلام گلکار، با تشریح «سیستم تمدن سازی قیام اباعبدالله الحسین علیه‌السلام»، ابتدا سه نظام فکری، حقوقی و فرهنگی را لازمه ایجاد هر تمدن دانسته و سپس شِش مؤلفه قیام تمدن ساز امام حسین علیه السلام را تبیین نمودند. این شِش مؤلفه به ترتیب عبارت بودند از:
هدف (اصلاح در ابعاد حاکمیت دینی)؛ نقطه شروع (ایجاد حکومت اسلامی در جامعه)؛ نقطه مرکزی (حق محوری)؛ برنامه حرکت (احیای امر به معروف و نهی از منکر)؛ آفات و آسیب ها (خودمحوری و منیت)؛ خروجی و مقصد (ربط قلوب همه مؤمنین).
بدین گونه، معنای پیروزی قیام امام حسین علیه السلام مشاهده پذیر می گردد. قیامی که طلیعه پیروزی نهایی و قطعی آن در آستانه ظهور امام مهدی عجل نمایان گردیده است.
بدین ترتیب، تلاش فکری برای ترسیم نقشه راه تحقق امت سازی، از مبدأ تا مقصد، مبتنی بر خودآگاهی و معارف قرآن و اهل بیت علیهم السلام در این محور صورت گرفت.

۳. محور “حب اهل بیت، امت و تمدن اسلامی”:
طی سه روز بیش از ۱۰ نفر از اندیشمندان جهان اسلام از کشورهای ایران، افغانستان، پاکستان و قزاقستان در محور اربعین؛ حب اهل بیت ع، امت توحیدی ارایه بحث کردند.
مهمترین محورهای مورد بحث:
۱. تاکید برحب اهل البیت علیهم السلام به ویژه امام حسین علیه السلام به عنوان محور وحدت جهان اسلام.
۲. تاکید بر نقش جمهوری اسلامی ایران در راهبری جریان علمی، فرهنگی و سیاسی اربعین در جهان امروز.
۳. تاکید بر بهره برداری از ظرفیت رسانه های مستقل هم در حوزه فنی و هم تولید محتوا برای پررنگ کردن پدیده اربعین.
۴. تاکید بر مردمی بودن و مردمی سازی ابعاد مختلف اربعین اعم از مسائل اقتصادی و فرهنگی و اجتماعی
۵. تصمیم بر به اشتراک گذاری محتواهای تولید شده توسط اندیشمندان برای جهت دهی به پدیده اربعین در کشورهای مختلف با اولویت کشورهای اسلامی.
۶. همچنین تاکید بر مقابله فرهنگی و نه صرفا امنیتی با دشمنان آشکار و پنهان پدیده بزرگ اربعین.

۴. محور “اربعین، امت و تمدن اسلامی در بیانیه گام دوم انقلاب اسلامی“:
نشست تخصصی این محور با مدیریت حجه الاسلام دکتر اللهیاری برگزار شد.
حجت الاسلام واسطی، در مقاله خود جنس بیانیه را آینده پژوهانه و خلق تصوری مطلوب از آینده همراه با روندسازی دانستند که خصلت افق گشایی و افق سازی دارد.
ایشان ماموریت را امیدآفرینی و راهبرد اصلی بیانیه را در هفت محور علم، عدالت، معنویت، سبک زندگی، آزادی، عزت، استقلال بیان کردند و سیاست اجرایی بیانیه را ایجاد مهارت عدالت ورزی با بهینه سازی فرایندها و رشد اثربخشی دانستند. ایشان در ادامه، تاکید داشتند که عملیات های میدانی اربعین، نیاز به تجربه زیسته را پاسخ داده است. لذا اربعین یک زمینه عملی برای بهینه سازی فرایندهاست. برای حصول عدالت ورزی باید اهداف هفت گانه بیانیه گام دوم را پیاده کنیم و این کار نیاز به دفترچه استاندارد انسان رشدیافته دارد و اربعین همان دفترچه استاندارد و اصلی ترین پیشران و شتاب دهنده آن است.
دکتر حمید نجات نیز با رویکردی روان شناختی، و با این مقدمه که تسلط بر محیط و حفظ خودمختاری و استقلال، دو پدیده روان شناختی قابل مطالعه در پیاده روی اربعین است، تاثیر شرکت در پیاده روی اربعین را پیدایش روابط مثبت و هدفدار، تعهد نسبت به رشد و ارتقا و اصلاح خود، حرکت بر اساس ارزشها و انعطاف پذیری روانی و توسعه سرمایه روان شناختی دانست. این سرمایه روان شناختی برآمده از حضور در پیاده روی اربعین، شامل تاب آوری، خودکارآمدی، امید و خوش‌بینی است، که مجموع اینها عزت نفس را در پی دارد.
حجت الاسلام سیدمحمدحسین راجی موضوع امید در بیانیه گام دوم را تشریح فرمودند.
در مجموع مباحث این محور، موارد زیر روشن گردید:
اربعین همانند بیانیه گام دوم، عبارتست از گام برداشتن، آن هم بصورت عمومی، با همدلی، همراهی، عقل جمعی و شور و شعور انقلابی، حرکتی سراسر عشق و ایمان، سراسر عقل و عاطفه، به سمت هدفی مشخص، با دلگرمی و امید به داشته های قبلی و ظرفیت های معنوی و توانمندی‌های ذاتی…
اربعین و بیانیه گام دوم، هر دو با بهره‌گیری از تجربه های پیران و سرزندگی جوانان، با برخورداری از پایه های محکم معرفتی زمینه ساز جهاد علمی هستند، با رشد دادن به شعور معنوی و وجدان اخلاقی در جامعه معنویت و اخلاق را به قله نزدیک می‌کنند و با تقویت خودباوریِ مسلمانان رفاه اقتصادی را برای آنان به ارمغان می‌آورند.
روح بیانیه گام دوم همانند روح زیارت اربعین، ماهیتی عدالت طلبانه دارد و انسان ها را به مبارزه با ظلم و فساد فرا می‌خواند.
اربعین، همان گام دوم انقلاب است که با حراست از استقلال و آزادی مسلمانان، این دو عطیه الهی که خون‌آورد صدها هزار انسان والا و شجاع و فداکار است، استقلال ملی و آزادی اجتماعی را به رهپویان خود هدیه می‌دهد.
اربعین و گام دوم انقلاب، در بعد بین المللی، عزت را به امت اسلامی بازمی‌گردانند، روابط جهان اسلام را با دنیا بر اساس اصل «عزت، حکمت و مصلحت» تنظیم می‌کنند و مرزهای اسلام ناب را با دشمنان قسم خورده تعیین می‌نمایند.
در سبک زیست اربعینی، اصول اساسی سبک زندگی گام دوم به تمرین گذاشته می شود تا در نهایت با خودسازیِ امت اسلامی، زمینه جامعه‌پردازی فراهم آید و پایه های تمدن نوین اسلامی مستحکم گردد و مسیر ظهور هموار شود.

۵ و ۶. محورهای هنری شامل: “اربعین، امت، حکمت و هنر اسلامی”:

به مدیریت دکتر ساربان نژاد و محور “اربعین، امت و مفاهیم جدید در هنر” به مدیریت آقای میثم براری برگزار گردید. در محور نخست آقای ساربان‌نژاد پس از پرداختن به مفهوم عدد چهل از منظر عرفانی، فلسفه این عدد را در فرهنگ‌ها و باورهای مختلف بررسی کرد. اشاره به عدد چهل در کلام الله مجید و داستان موسی فتح بابی شد برای پرداختن به عدد چهل در سایر موارد مرتبط با باور مسلمانان از جمله به کمال رسیدن. و اینکه مسیر و مقصد و منزلگاه‌های مرتبط با آن، راهی برای رسیدن به کمال است و پدیده اربعین از مواردی بوده، هست و خواهد بود که می تواند به مقصد نهایی یعنی سرزمین ظهور برسد.
در محور دوم جناب آقای براری پس از پرداختن به موضوع رسانه و پیام با اشاره به نمادسازی و نقش مهم آن در جهانی سازی پدیده اربعین شهید حججی را به عنوان نمونه‌ای از تربیت شدگان مکتب حسینی مثال زد و دکتر اعتمادی به عنوان عضو دیگر این پنل تفکر درباره طراحی و هدف نهایی در ساخت محصولی برای ارایه در سطح جهان را یکی از مهم‌ترین موارد برای این منظور در نظر گرفت که با پرداختن به آن و اهمیت دادن به آن می‌توان شاهد ساخت المان‌های مرتبط با پدیده اربعین در سطح جهانی و بین‌المللی بود. در ادامه بحث آقای دکتر محکی با تحلیل مشکلات ساختاری، عاملیتی، و ارتباطی موثر در انتقال آموزه های سرنوشت ساز اربعینی، الگوهای راهبردی سه گانه اصلاح ساختار، اصلاح فرایندها و شبکه سازی ارتباطات را به عنوان راه حل معرفی کرد. در انتهای این نشست، حجت الاسلام اصفهانیان، از تمامی نهادها و موسسات دعوت کردند تا در کنگره سال آینده با اعضای کنگره ارتباط خود را برقرار سازند تا بتوانیم با یک فراخوان ملی نمونه‌های هنری خوبی برای تمام اقشار و طبقات جامعه توسط هنرمندان این مرز و بوم آماده کرد تا به نمایش جهانی درآید.

۷. محور اربعین، امت و تمدن اسلامی در بیانیه گام دوم انقلاب اسلامی:

نشست تخصصی این محور با مدیریت حجه الاسلام دکتر اللهیاری برگزار شد.
حجت الاسلام واسطی، در مقاله خود جنس بیانیه را آینده پژوهانه و خلق تصوری مطلوب از آینده همراه با روندسازی دانستند که خصلت افق گشایی و افق سازی دارد.
ایشان ماموریت را امیدآفرینی و راهبرد اصلی بیانیه را در هفت محور علم، عدالت، معنویت، سبک زندگی، آزادی، عزت، استقلال بیان کردند و سیاست اجرایی بیانیه را ایجاد مهارت عدالت ورزی با بهینه سازی فرایندها و رشد اثربخشی دانستند. ایشان در ادامه، تاکید داشتند که عملیات های میدانی اربعین، نیاز به تجربه زیسته را پاسخ داده است. لذا اربعین یک زمینه عملی برای بهینه سازی فرایندهاست. برای حصول عدالت ورزی باید اهداف هفت گانه بیانیه گام دوم را پیاده کنیم و این کار نیاز به دفترچه استاندارد انسان رشدیافته دارد و اربعین همان دفترچه استاندارد و اصلی ترین پیشران و شتاب دهنده آن است.
دکتر حمید نجات نیز با رویکردی روان شناختی، و با این مقدمه که تسلط بر محیط و حفظ خودمختاری و استقلال، دو پدیده روان شناختی قابل مطالعه در پیاده روی اربعین است، تاثیر شرکت در پیاده روی اربعین را پیدایش روابط مثبت و هدفدار، تعهد نسبت به رشد و ارتقا و اصلاح خود، حرکت بر اساس ارزشها و انعطاف پذیری روانی و توسعه سرمایه روان شناختی دانست. این سرمایه روان شناختی برآمده از حضور در پیاده روی اربعین، شامل تاب آوری، خودکارآمدی، امید و خوش‌بینی است، که مجموع اینها عزت نفس را در پی دارد.
حجت الاسلام سیدمحمدحسین راجی موضوع امید در بیانیه گام دوم را تشریح فرمودند.
در مجموع مباحث این محور، موارد زیر روشن گردید:
اربعین همانند بیانیه گام دوم، عبارتست از گام برداشتن، آن هم بصورت عمومی، با همدلی، همراهی، عقل جمعی و شور و شعور انقلابی، حرکتی سراسر عشق و ایمان، سراسر عقل و عاطفه، به سمت هدفی مشخص، با دلگرمی و امید به داشته های قبلی و ظرفیت های معنوی و توانمندی‌های ذاتی…
اربعین و بیانیه گام دوم، هر دو با بهره‌گیری از تجربه های پیران و سرزندگی جوانان، با برخورداری از پایه های محکم معرفتی زمینه ساز جهاد علمی هستند، با رشد دادن به شعور معنوی و وجدان اخلاقی در جامعه معنویت و اخلاق را به قله نزدیک می‌کنند و با تقویت خودباوریِ مسلمانان رفاه اقتصادی را برای آنان به ارمغان می‌آورند.
روح بیانیه گام دوم همانند روح زیارت اربعین، ماهیتی عدالت طلبانه دارد و انسان ها را به مبارزه با ظلم و فساد فرا می‌خواند.
اربعین، همان گام دوم انقلاب است که با حراست از استقلال و آزادی مسلمانان، این دو عطیه الهی که خون‌آورد صدها هزار انسان والا و شجاع و فداکار است، استقلال ملی و آزادی اجتماعی را به رهپویان خود هدیه می‌دهد.
اربعین و گام دوم انقلاب، در بعد بین المللی، عزت را به امت اسلامی بازمی‌گردانند، روابط جهان اسلام را با دنیا بر اساس اصل «عزت، حکمت و مصلحت» تنظیم می‌کنند و مرزهای اسلام ناب را با دشمنان قسم خورده تعیین می‌نمایند.
در سبک زیست اربعینی، اصول اساسی سبک زندگی گام دوم به تمرین گذاشته می شود تا در نهایت با خودسازیِ امت اسلامی، زمینه جامعه‌پردازی فراهم آید و پایه های تمدن نوین اسلامی مستحکم گردد و مسیر ظهور هموار شود.

۸.محور “اربعین، بانوان و تمدن اسلامی”:

این محور با مدیریت سرکار خانم صدیقه مقدسی، با پنج سخنرانی حاصل از یافته های مقالات پژوهشی، اهداف موردنظر را دنبال کرد.
ابتدا دکتر هادی همایون، تاملی حکمی در جنس زن و نقش آن در تمدن اسلامی داشتند و
ما به ازای اسم ظاهر و باطن را در دنیا، دو جنس زن و مرد برشمرد و افزود زن مظهر اسم باطن خداوند است و مرد مظهر اسم ظاهر. و در نظام و تمدن اسلامی، این ظهور و بروز در چارچوب خانواده نمود می یابد تا ظاهر و باطن با یکدیگر کامل شوند و رشد بیابند. بر این اساس، اربعین و عاشورا از این جهت ظرفیت تمدن سازی دارند که پس از جنبه ظاهری و مردانه عاشورا، بلافاصله جنس باطنی و اربعینی آن آغاز شد و تکامل یافت.
سرکار خانم قاسم نیز در این محور، کنشگری اساسی بانوان در پدیده اربعین را تشریح نمود، همچنین خانم دکتر مقتدایی به بیان نقش زنان و رسالت زینب گونه آنان در اربعین پرداخت و خانم دکتر مظفری؛ نقش فرهنگ زیارت اربعین را در تحقق تمدن نوین اسلامی یادآور شد. در انتها نیز خانم زهرا هنرمند، به تحقق سیر انفسی در سفر اربعین پرداخت و پیاده روی اربعین را از منظر سفری به درون و مکاشفه سرنوشت ساز تشریح نمود.