ترسیم سلوک اربعینی در آیات سوره نحل

آقای حجت الاسلام اصفهانیان دبیر علمی سومین همایش ملی غدیر تا اربعین که با موضوع  «آثار الهی و  تربیتی جریان اربعین» در مشهد مقدس برگزار می‌شود، سلوک اربعینی را دارای الگوی قرآنی دانست و آیات ۶۸ تا ۶۹ نحل را یکی از الگوهای سلوک اربعینی معرفی کرد.

پژوهشگر حوزه مهدویت منطق عمومی متدینین ادیان مختلف را از زمان آدم(ع) تاکنون منطق کسب ثواب یا به قول امیرالمؤمنین(ع) عبادت تجار معرفی کرد و افزود: اما السابقون یعنی انبیاء و رسل علیهم السلام منطقی دیگر داشتند، ایشان اعمال و عبادات را فقط و فقط برای خدا انجام می‌دادند که امیرالمؤمنین آن را با منطق احرار معرفی می‌فرمایند.

ایشان افزودند در چند سال اخیر و در قالب جریان اربعینی منطق احرار به منطق عمومی اربعین تبدیل شده است. بنا به تحقیقات محققان عراقی در سالهای ۹۱ تا ۹۳ خادمان جریان اربعینی با منطق تجار، یعنی خدمت به امام حسین(ع) برای جبران از سوی ایشان وارد شدند اما در سالهای اخیر خادمان اربعین با نیت خدمت بدون توقع اجر و پاداش به خدمت می‌پردازند. تغییر منطق رفتار متدینین حاکی از یک تحول شگرف است. ایجاد این تحول شگرف در اثر گسترش نور و جریان ولایت در عمق عالم است. در زمانه سقوط دنیا و گسترش ظلم، اربعین حرکت به سوی بالا را در پیش گرفته است. علما و هنرمندان باید فرهنگ اربعینی را  به جامعه منتقل کنند.

حجت الاسلام اصفهانیان در ادامه به بررسی مکانیسم سلوک اربعینی ذیل آیات ۶۸ تا ۶۹ نحل پرداخت و گفت خداوند در این دو آیه ماجرای زنبور عسل را با یک تصویرگری هنرمندانه ارائه می‌دهد و در پایان می‌فرماید ﴿إِنَّ فی‏ ذلِکَ لَآیَهً لِقَوْمٍ یَتَفَکَّرُونَ﴾، یعنی این فرآیند نشانه ای برای اهل تفکر. انسان متفکر مکانیسم تنظیم محل استقرار، تنظیم ورودی های و تنظیم الگوی سلوک برای ایجاد یک محصول با دوام را در ماجرای زنبور عسل دنبال می کند.

ایشان با بیان اینکه خداوند در بخش اول آیات مربوطه مطرح می‌کند: ﴿ وَ أَوْحى‏ رَبُّکَ إِلَى النَّحْلِ أَنِ اتَّخِذی مِنَ الْجِبالِ بُیُوتاً وَ مِنَ الشَّجَرِ وَ مِمَّا یَعْرِشُونَ﴾ که بیانگر مختصات بیت یا محل استقرار است،  خانه‌ات را در بلندی‌ها در نظر بگیر. ارتفاع بیت، بیت مرتفع مدنظر است، برای محصول باید بیت مرتفع داشت، باید در اوج ارزش‌ها بود و از فضاهای عمقی فاصله گرفت، باید سمع و بصر و فؤاد را مراقبت کرد.

مدیر مؤسسه اصحاب الحسین(ع) افزود بعد از قرار گرفتن در ارتفاع مهم تغذیه است، از چه باید تغذیه نمود؟ پاسخ قرآنی این سؤال ﴿ ثُمَّ کُلی‏ مِنْ کُلِّ الثَّمَراتِ﴾ است، از مزبله و یا ساخته‌های دیگران استفاده نکن، از آن ثمرات و محصولاتی که خدا برای تو قرار داده است، از شهد گل‌ها بهره ببر.

ایشان در توضیح بخش سوم مطرح کردند: ﴿فَاسْلُکی‏ سُبُلَ رَبِّکِ ذُلُلاً﴾ زنبور عسل! اهل سلوک باش، سبیل ربت را حرکت کن. قرار گرفتن در ارتفاعات، سپس تغذیه مناسب و بعد سبیل ربت را متواضعانه حرکت کن. مثل آنها نباش که خودشان مسیر می‌سازند یا اینکه ساکن نباش. اگر سه گام قبلی درست باشد محصولی با کیفیت و بسیار مفید بدست می آید ﴿یَخْرُجُ مِنْ بُطُونِها شَرابٌ مُخْتَلِفٌ أَلْوانُهُ فیهِ شِفاءٌ لِلنَّاسِ﴾ محصولی که برای مردم شفاست.

محقق فرهنگ اربعین اشکال کارهای فرهنگی که باعث عدم توفیق شده را غلط بودن شیوه کار فرهنگی دانستند و افزودند: قطعا شیوه‌ما قرآنی نیست، شیوه ما شیوه یک زنبور عسل نیست، نیت و تلاش عموم مسئولین و دست‌اندرکاران فرهنگی ما خالصانه است اما اگر ‎تنظیم جایگاه کنیم، تنظیم ورودی کنیم و سبیل خدایی را حرکت کنیم، ‎نتیجه مطلوب بدست می‌آید.

‎ایشان گفت آنچه در زنبور عسل می‌بینم در زمان اربعین مشهود است اربعین جریانی است که همه فضاهای سه گانه آیه زنبور عسل را دارد:

اول جریان اربعین در ارتفاعات است، زائران اربعینی احساس ارتفاع و انبساط دارند، بسیار اخلاقی و مرتفع رفتار می‌کنند، تنظیم جایگاه می‌شوند و ‎اغلال و زنجیرها از دست و پای شان کنده می‌شود.

دوم اینکه زائران اربعین در مسیر اربعینی از انوار قدسی امام حسین(ع) استفاده می‌کنند، این انوار در آنها به شکل تغییر نظام ارزشی یعنی کم رنگ شدن ارزش‌های مادی، رها کردن دنیا و دنیائیات، توسعه ایثار و  اخلاق حسنه و تألیف قلوب جلوه می‌کند.

‎و در نهایت در اربعین سلوک سبیل رب واقع می‌شود، راههای حرکت به سوی پروردگار باز است. رحما بینهم شکل می‌گیرد، آدم‌ها می‌دانند چکار باید کنند، به مسیر رب هدایت می‌شوند تا حدی که بسیاری از افراد دچار دگرگونی کامل می‌شوند.

ایشان در پایان افزودند: اما ما قائل به اربعین محدود به کربلا و زمان اربعین نیستیم،  نهایتا این انرژی و تحرک باید کل سال و تمام مکان‌های را بپوشاند. این وظیفه‌ای است که برعهده علما و هنرمندان است، فرهنگ اربعینی باید عمیقا فهم شود و به بهترین نحو در اختیار مردم قرار گیرد.