گزارش سلسله نشست های اربعین شناسی، نشست اول، اربعین از منظر تمدنی

به گزارش خبرنگار ستاد مطالعات معرفتی علمی اربعین، پس از آیین افتتاحیه، مدرسه تابستانی اربعین با برگزاری نشست اول به طور رسمی آغاز شد. موضوع نشست اول که به مدیریت حجت الاسلام حامد ملکوتی تبار برگزار می شود اربعین از منظر تمدنی است.

سخنرانان این نشست به ترتیب حجت الاسلام عبدالحمید واسطی با موضوعیت اربعین، پدیده ای تمدن ساز، استاد غلامرضا جلالی، با مضوعیت وجوه بینافرهنگی اربعین در تمدن اسلامی و حجت الاسلام مهدی شریعتی تبار با موضوعیت پیام های تمدنی اربعین با تأکید بر متن زیارت اربعین بودند.

به گزارش خبرنگار اعزامی ما، اولین سخنران این نشست حجت الاسلام عبدالحمید واسطی به بررسی زمینه های تمدن سازی اربعین پرداختند. ایشان افزودند: زمانی که حضرت بقیةالله‌الاعظم (عج) ظهور می‌فرمایند و این جمله کلیدی: “إنّ جدی الحسین الذی قتلوه عطشانا” را به زبان می‌آورند، برابر قواعد طبیعی (و نه قواعد اعجازی) این پیام امام‌زمان (عج) از طریق رسانه‌ها و شبکه‌های مجازی به زبان‌های مختلف منتشر می‌شود. این جمله‌ی کلیدی را تحلیلگران رسانه‌های جهان مورد تفسیر و تحلیل قرار خواهند داد و برای این کار، عکس حرم و بارگاه را منتشر می‌کنند که حسّی را ایجاد می‌کند ولی اثرگذاری معنایی و معرفتی نخواهد داشت، اما اگر راه‌پیمایان اربعین و مصاحبه‌های با افراد و حجم عزاداران دهه اول محرم را نشان دهند و مصاحبه با آن‌ها را پخش کنند، در این‌جا این صحنه‌پردازی اساسی رسانه‌ها در ابتدا روی پیاده‌روی اربعین تمرکز می‌یابد. این گام نخست تمدنی اربعینی است.

اما چه گفتاری از زائران اربعین منتشر می‌شود و چه حجم عظیمی از توجه را به خود جلب خواهد کرد؟

 در گام دوم واژه “ان جدی الحسین الذی قتلوه عطشانا” که تاثیر احساسی و برانگیختگی بالایی دارد و همچنین بحث اهداف نهضت امام حسین علیه‌السلام برابر متن زیارت اربعین، پیش خواهد آمد. آن نقطه جوهری که حرکت اربعین باید به آن سمت حرکت کند تا ویژگی معرفت‌افزایی حاصل شود.

 “هویت تمدن”، زندگی جمعی در سیستم‌های هم‌افزای معرفت‌افزایی است. منظور از معرفت‌افزایی، ارتقای مستمر معنای زندگی است، چون در فضای جهانی انسان‌محوری حاکم است طبیعتا روی مقوله رفاه انسانی و خدمات اجتماعی تمرکز خواهد یافت، اما اگر در تمدن اسلامی بخواهد این اتفاق بیفتد که در همه فضاهای سیاسی‌اجتماعی اقتصادی و غیره به کمال برسیم آیا تفاوتی با یک تمدن انسانی و مادی خواهد داشت؟ بله، معنای زندگی در شاخص تمدن اسلامی این خواهد بود: تولید، گسترش و ارتقاء مستمر حسّ حضور خدا (يَعْبُدُونَنِي لَا يُشْرِكُونَ بِي شَيْئًا_ نور، ۵۵) یعنی عبودیت خالص و حس حضور خداوند حاکم شود.  به‌طور مثال در سال دهم بعداز ظهور نظام ادراک اجتماعی انسان در کل جهان باید ارتقا یافته باشد تا خداوند را هم از نظر ذهنی و هم از حیث تفکر، درک و احساس کرده باشند. سطح ادراک و تفکر افراد در زمان ظهور با سطح تفکر کنونی اصلا قابل‌مقایسه نخواهد بود. ارتقاء دید به اربعین، باید از اجتماع عزاداران به اجتماع تمدن خواهان باشد. لذا نمادها و راهبری‌های رسانه‌ای باید به‌گونه‌ای باشد که دید زائران را به سوی تمدن‌خواهی سوق دهد و از سمت اجتماع عزاداران حاجت‌ خواه به سمت اجتماع جست‌وجوگران خداوند، و از اجتماع عظیم شیعه به معجزه قرن بیست و یکم سوق دهد: (ولکن الله الّف قلوبهم _انفال ۶۳) این حضور شکوه‌مند، امری خدایی مبتنی بر جاذبه ثارالله است.

سخنران محترم دوم این نشست دکتر غلامرضا جلالی به تبیین نقش میان فرهنگی اربعین در تمدن سازی پرداختند. به گزارش خبرنگار ستاد معرفتی اربعین، دکتر جلالی در ابتدا از دسته بندی لایه های فرهنگی و سیستم های عمومی فرهنگی در جهان سخن گفتند.

استاد جلالی همچنین در ادامه افزودند: اگر بخواهیم به تعامل فرهنگی رو بیاوریم باید بدانیم که اینکار باید فرایندی طبیعی داشته باشد، و حتی توسعه آن باید خودجوش و از داخل جوامع چندفرهنگی آغاز شود.

فرهنگهایی وقتی می‌توانند به حیات خود ادامه دهند که قادر به تعامل فرهنگی باشند.

اربعین تجسم یک دیپلماسی فرهنگی جهانی است که تصمیم‌گیران و عاملان اجرای آن، همه زائرانی هستند که در این پدیده عظیم حضور می‌یابند و هرکدام تحت تاثیر وجوه تعامل قرار می‌گیرند.

ارتباط بین فرهنگ و تمدن، یک بحث اختلافی است. برخی این دو مقوله را یکی می‌دانند و برخی قائل به تمایز فرهنگ و تمدن هستند. تمدن، تجسم فرهنگ است. ظهور و بروز خارجی تمدن‌ها، (معماری، شهرسازی، هنر، علم، فناوری و …) همگی، لایه‌های فرهنگی یک تمدن هستند.

صورت‌های ظاهری اربعینی باید در نهایت به یک شعور منتهی شود و از صوری‌گرایی به معناگرایی برسد.

در پایان حجت الاسلام شریعتی تبار درباره آموزه های تمدنی زیارت اربعین ایراد سخن کردند. به گزارش خبرنگار ستاد علمی معرفتی اربعین موضوع صحبت های ایشان پیام های تمدنی اربعین با تاکید بر متن زیارت اربعین بود.

ایشان آیه 55 سوره نور را اساس صحبت های خود قرار داده و اضافه کردند که این آیه شاخص‌های مهم تمدنی را یادآور شده است:

وَعَدَ اللَّهُ الَّذِينَ آمَنُوا مِنْكُمْ وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ لَيَسْتَخْلِفَنَّهُمْ فِي الْأَرْضِ كَمَا اسْتَخْلَفَ الَّذِينَ مِنْ قَبْلِهِمْ وَلَيُمَكِّنَنَّ لَهُمْ دِينَهُمُ الَّذِي ارْتَضَىٰ لَهُمْ وَلَيُبَدِّلَنَّهُمْ مِنْ بَعْدِ خَوْفِهِمْ أَمْنًا ۚ يَعْبُدُونَنِي لَا يُشْرِكُونَ بِي شَيْئًا ۚ وَمَنْ كَفَرَ بَعْدَ ذَٰلِكَ فَأُولَٰئِكَ هُمُ الْفَاسِقُونَ.

خدا به کسانی از شما بندگان که (به خدا و حجّت عصر علیه السّلام) ایمان آرند و نیکوکار گردند وعده فرمود که (در ظهور امام زمان) در زمین خلافتشان دهد چنانکه امم صالح پیمبران سلف را جانشین پیشینیان آنها نمود، و دین پسندیده آنان را (که اسلام واقعی است بر همه ادیان) تمکین و تسلط عطا کند و به همه آنان پس از خوف و اندیشه از دشمنان ایمنی کامل دهد که مرا به یگانگی، بی هیچ شائبه، شرک و ریا پرستش کنند، و بعد از آن هر که کافر شود پس آنان به حقیقت همان فاسقان تبهکارند.”

در ادامه افزودند: مهمترین پیام تمدنی اربعین با استناد به روایت اهل‌بیت (ع) همین فراز “و بذل مهجه فیک” است که هم نشان‌دهنده اوج ایثار و فداکاری سیدالشهدا است و هم اخلاص و خداگونگی این حرکت جهادی با نیت خالص الهی. در ادامه اگر بخواهیم تمدن اسلامی شکل بگیرد باید سطح آگاهی و بصیرت و آزادگی انسان‌ها (برای رهایی و نجات از موانع و هوی و هوس و وسوسه‌های درونی و ضلالت) ارتقا یابد.

اربعین نقطه بلوغ و کمال و بالندگی عاشورا با هدف و جهت‌گیری تمدنی است (نماد تمدنی) و علاوه بر این نماد تمدنی، همچنین یک بستر، فضا و ظرفیت مناسب برای نیل به اهداف تمدنی است.

حجت الاسلام شریعتی تبار فرازهای محوری زیارت اربعین را در عناوین زیر دسته بندی کردند:

۱. سلام وارادت به امام حسین به عنوان رهبرتمدن آفرین

 ۲. دعوت نصیحت و شهادت به عنوان مهمترین عناصر تمدن

 ۳. اخلاص و خداگونگی عمل و نقش تمدنی آن

 ۴. جهالت و ضلالت از اصلی‌ترین موانع تمدن ولزوم مبارزه باآن

۵. دنیازدگان سدّ راه تمدن

 ۶. لعن اعلام موضع است.

زیارت و نقش تمدنی آن با توجه به این فرازهای محوری،  زیارت اربعین می‌تواند در عرصه تمدنی نقش آفرین باشد.

برای کسب اطلاعات بیشتر و شرکت در این نشست به لینک زیر مراجعه کنید.

مدرسه تابستانی اربعین – تابستان 1401